คําแนะนําสําหรับผู้ป่วยเบาหวาน

“โรคเบาหวานจัดอยู่ในกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง สามารถพบได้ทั้งในเด็กและในผู้ใหญ่ ปัจจุบันยังไม่สามารถรักษาให้หายขาด แต่สามารถควบคุมได้และต้องใช้เวลาในการรักษานาน หรือตลอดชีวิต วิธีที่ใช้รักษาโรคเบาหวานในปัจจุบัน ได้แก่ การควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย และกินยาตามคำแนะนำของแพทย์ “

โรคเบาหวาน แบ่งออกเป็น 4 ชนิด ได้แก่

1. โรคเบาหวานชนิดที่ 1 มีสาเหตุเกิดจากการที่ตับอ่อนไม่สามารถผลิตอินซูลินได้เลย จึงต้องใช้วิธีรักษาด้วยการฉีดอินซูลินเข้าไปทดแทน มักเกิดในคนอายุน้อยและผอม พบได้ไม่มากประมาณ 5 – 10 เปอร์เซ็นต์
2. โรคเบาหวานชนิดที่ 2 เกิดได้จากภาวะขาดอินซูลินบางส่วนหรืออินซูลินทำหน้าที่บกพร่อง (เนื้อเยื่อไม่ตอบสนองต่ออินซูลิน) หรือจากทั้งสองสาเหตุร่วมกัน โดยมากมักเกิดในผู้ใหญ่และผู้ที่น้ำหนักเกินหรืออ้วน ปัจจุบันพบได้มากขึ้นในเด็กที่น้ำหนักเกินหรืออ้วน ซึ่งอาจเริ่มรักษาด้วยการควบคุมอาหาร ออกกำลังกาย
3. โรคเบาหวานที่เกิดจากสาเหตุอื่นๆ เช่น เกิดจากการใช้ยาบางชนิด ตับอ่อนอักเสบ ติดเชื้อไวรัสบางชนิด
4. โรคเบาหวานที่เกิดขึ้นเองขณะตั้งครรภ์

เนื่องจากโรคเบาหวาน ยังไม่สามารถรักษาให้หายขาด จึงจำเป็นที่จะต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมไปตลอด ทั้งด้านการกินอาหาร และการออกกำลังกาย เนื่องจากวิธีดังกล่าวนี้เป็นวิธีที่ได้ผลสำหรับการป้องกัน โรคเบาหวานในผู้ที่มีความเสี่ยง และเป็นวิธีควบคุมโรคสำหรับผู้ที่เป็นเบาหวาน เพื่อไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจากเบาหวานที่ดี่ที่สุด ซึ่งการควบคุมน้ำหนักตัว รวมทั้งระดับน้ำตาลในเลือด และไขมันในเลือด จะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถใช้ชีวิตได้เหมือนคนปกติ

สิ่งที่ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรปฏิบัติ

• ควบคุมอาหาร ควบคุมน้ำหนัก อย่าปล่อยให้อ้วน
• เลือกรับประทานอาหารจำพวกแป้งจากธัญพืชที่ไม่ขัดสี ในปริมาณที่พอเหมาะ เลือกอาหารที่มีไขมันต่ำ
• พยายามงดอาหารรสจัด ไม่ว่าจะเป็นหวาน มัน หรือเค็ม (โซเดียมน้อยกว่า 1,500-2,000 มิลลิกรัมต่อวัน)
• รับประทานผัก และผลไม้ที่ไม่หวานจัดเพื่อเพิ่มกากใยอาหาร
• งดสูบบุหรี่ และงดดื่มสุรา
• ออกกำลังกายเป็นประจำในแบบแอโรบิค (moderate intensity) วันละ 30 นาที 5 ครั้งต่อสัปดาห์ ตามคำแนะนำของแพทย์ กรณีไม่มีข้อห้าม เช่น แอโรบิค เดิน วิ่ง ว่ายน้ำ
• ระวังอย่ารับประทานยาใด ๆ เองโดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ โดยเฉพาะยากลุ่มที่เป็นเสตียรอยด์ ยาฮอร์โมน หมั่นศึกษาหาความรู้ในการดูแลตนเอง
• พักผ่อนให้เพียงพอ ทำจิตใจให้สงบ และผ่อนคลายความเครียด ไม่โกรธ หรือโมโหง่าย
• ดูแลและตรวจเท้าทุกวัน เพื่อสำรวจแผลที่ง่ามนิ้วเท้า ฝ่าเท้า เนื่องจากแผลจะหายช้ากว่าปกติ
• ดูแลสุขภาพฟัน
• พบแพทย์ ตรวจเลือดตามกำหนด และติดตามผลการรักษาอย่างสม่ำเสมอ
• รับการตรวจร่างกายเป็นระยะ เพื่อเฝ้าระวังอาการแทรกซ้อนจากโรคเบาหวาน
• กินยาลดความดันโลหิต หรือเบาหวานตามคำแนะนำของแพทย์อย่างสม่ำเสมอ
• มีลูกอมติดตัวไว้เพื่อป้องกันภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำเกินไป หากสังเกตอาการผิดปกติเนื่องจากภาวะน้ำตาลต่ำเกินไป เช่น หน้ามืด ใจสั่น หมดสติ

คำแนะนำในการออกกำลังกาย

การออกกำลังกาย เป็นวิธีการที่สามารถทำให้เซลล์เนื้อเยื่อกล้ามเนื้อและไขมันต่อสนองต่ออินซูลินได้ดีขึ้น ดังนั้นเมื่อน้ำตาลในเลือดเข้าสู่เซลล์ได้มากขึ้นก็จะทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดลง ทั้งยังเป็นการช่วยลดความเสี่ยงต่ออาการแทรกซ้อนของโรคเบาหวาน และมีสุขภาพโดยทั่วไปดีขึ้น แต่อย่างไรก็ตามผู้ป่วยโรคเบาหวานควรปรึกษาแพทย์ก่อน เพราะว่าบางคนอาจจะมีภาวะผิดปกติที่ทำให้ไม่สามารถออกกำลังกายได้ เมื่อแพทย์เห็นควรให้ออกกำลังกายได้แล้วจึงค่อยเลือกรูปแบบการออกกำลังกายที่เหมาะสมกับตนเอง เช่น รำไม้พลอง หรือ มวยจีน ก็ได้ ขึ้นกับความชอบของแต่ละคน ซึ่งอาจจะแบ่งช่วงเวลาออกกำลังกายเป็น 3 ช่วง คือ อบอุ่นร่างกาย 5-10 นาที ช่วงออกกำลังกาย 10-15 นาที และช่วงผ่อนคลายร่างกายอีก 5-10 นาที (อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม เรื่อง การออกกำลังกายสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน)

การออกกำลังกายอย่างปลอดภัยสามารถทำได้โดย

• ปรึกษาแพทย์
• มีป้ายบอกว่า ตัวเองเป็นเบาหวาน เผื่อในกรณีฉุกเฉิน
• เรียนรู้อาการและวิธีป้องกันภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ
• ตรวจดูที่เท้าว่ามีบาดแผล ตาปลา หรือมีการอักเสบใดๆรึเปล่า
• ใส่รองเท้าอย่างเหมาะสมสำหรับการออกกำลังกาย เลือกรองเท้าที่มีพื้นหนา รองรับแรงกระแทกได้ดี และสวมถุงเท้าทุกครั้ง
• ดื่มน้ำให้เพียงพอทั้งก่อนและหลังการออกกำลังกาย

ข้อควรระวังขณะออกกำลังกาย

• ระวังภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำกว่าปกติ จากอาการ ใจสั่น เวียนศีรษะ (แก้ไขโดยการกินน้ำหวาน หรือ ลูกอม)
• ตรวจระดับน้ำตาลในเลือดเป็นระยะ และควรออกกำลังกายกับเพื่อนๆ ไม่ควรออกกำลังกายคนเดียว
• ออกกำลังกายในสถานที่เหมาะสม มีอากาศถ่ายเท ไม่ร้อนหรือเย็นเกินไป พื้นเรียบ ไม่ขรุขระ และสวมชุดที่ใส่สบาย

คำแนะนำในการควบคุมอาหาร

เนื่องจากการกินอาหารจะสัมพันธ์กับระดับน้ำตาลในเลือดโดยตรง ดังนั้น การเลือกกินอาหารจึงเป็นสิ่งที่สำคัญมากสำหรับผู้ป่วยโรคเบาหวาน โดยควรเลือกกินอาหารให้พอดีกับความต้องการของร่างกาย ให้เหมาะสมกับกิจกรรมในแต่ละวัน กินอาหารที่ถูกสัดส่วนครบ 5 หมู่ โดยกินอาหารในแต่ละหมู่ให้หลากหลายชนิด ไม่ซ้ำซาก

• กินอาหารเช้าทุกวันอย่างสม่ำเสมอ โดยเราพบว่าการกินอาหารเช้าจะช่วยลดความเสี่ยงของภาวะดื้อต่ออินซูลินซึ่งนำไปสู่การเป็นเบาหวานลงได้ 30-50%
• กินอาหารจากพืช และเน้นการกินผัก ผลไม้ ที่มีรสไม่หวานจัด กินปลาทะเล และพยายามกินเนื้อสัตว์ไม่ติดหนังและมัน
• ลดการกินอาหารจำพวกแป้ง และน้ำตาลให้น้อยลง
• ลดน้ำมันในการปรุงอาหาร โดยหลีกเลี่ยงอาหารประเภท ทอด ผัดมันๆ การใช้กะทิ มายองเนส บ่อยๆ
• หลีกเลี่ยงอาหารรสหวานจัด หรือ เค็มจัด

คำแนะนำในการตรวจระดับน้ำตาลในเลือด

การตรวจระดับน้ำตาลในเลือดด้วยตนเอง (self-monitoring of blood glucose, SMBG) ถือเป็นเครื่องมือสำคัญในการรักษาและควบคุมโรค เพราะว่าผลของค่าน้ำตาลในเลือดจะสะท้อนถึงระดับน้ำตาลที่เปลี่ยนแปลงไปในแต่ละช่วงเวลา ในแต่ละวัน ซึ่งเป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงของอาหาร การออกกำลังกาย หรือกิจกรรมในชีวิตประจำวัน รวมถึงยาที่ผู้ป่วยเบาหวานได้รับ ดังนั้นการรู้ค่าระดับน้ำตาลในเลือดในช่วงต่างๆระหว่างวัน สามารถช่วยปรับเปลี่ยนเมนูอาหาร และกิจกรรม ให้เหมาะสมกับการดำเนินชีวิตได้

คำแนะนำในการกินยา

เมื่อแพทย์ได้ทำการวินิจฉัยผู้ป่วยว่าเป็นเบาหวานแล้ว แพทย์จะเป็นคนที่เลือกยาที่เหมาะสมให้กับผู้ป่วยแต่ละคน โดยยาแต่ละชนิดก็จะมีกลไกการออกฤทธิ์และผลข้างเคียงที่แตกต่างกัน ดังนั้นควรปฎิบัติตามคำแนะนำของแพทย์และกินยาให้ตรงเวลา และสม่ำเสมออย่างเคร่งครัด แต่อย่างไรก็ตามควรรีบพบแพทย์เพื่อประเมินอาการ หากกินยาไปแล้วพบว่ามีอาการต่างๆ ดังนี้

• ระดับน้ำในเลือดขณะอดอาหารโดยใช้เลือด จากการเจาะที่ปลายนิ้ว (capillary blood glucose, CBG) อ่านผลด้วยเครื่องตรวจน้ำในเลือดชนิดพกพา ต่ำกว่า 70 มก./ดล.
• มีอาการน้ำตาลในเลือดต่ำบ่อยๆ โดยไม่ทราบสาเหตุ
• การตรวจระดับน้ําตาลโดยการเจาะที่ปลายนิ้ว (Capillary blood glucose, CBG) มากกว่า 300 มก./ดล.
• มีอาการเจ็บแน่นหน้าอก
• มีอาการเหนื่อยมากขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ
• มีอาการหน้ามืดเป็นลมโดยไม่ทราบสาเหตุ
• ชีพจรเต้นเร็ว (ชีพจรขณะพัก > 100 ครั้ง/นาที) และ/หรือ orthostatic hypotension
• ปวดน่องเวลาเดิน และ/หรือมีอาการปวดขาขณะพักร่วมด้วย หรือปวดในเวลากลางคืน
• ค่าความดันโลหิต 180/110 มม.ปรอท หรือมากกว่า หรือในผู้ป่วยที่มีประวัติรับการรักษาโรคความดันโลหิตสูงมาก่อนและพบว่ามี systolic BP > 140 มม.ปรอท และ/หรือ diastolic BP > 80 มม.ปรอท ติดต่อกันมากกว่า 3 เดือน
• มีแผลเรื้อรังที่ขาหรือที่เท้า หรือมีเท้าหรือขาบวม หรือภาวะอื่นๆ ที่ไม่สามารถดูแลความปลอดภัยของเท้าได้
• สายตามัวผิดปกติ มีการมองเห็นที่ผิดปกติ
• ตั้งครรภ์
• มีอาการบ่งบอกว่าอาจจะเกิดการติดเชื้อ เช่น มีไข้ ร่วมกับอาการที่บ่งบอกว่ามีภาวะน้ำตาลในเลือดสูงหรือต่ำ
• มีอาการที่อาจบ่งชี้ถึงโรคหลอดเลือดสมองคือ พบอาการต่อไปนี้เกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน
• มีการชาหรืออ่อนแรงของบริเวณใบหน้า แขนหรือขา โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่เป็นข้างใดข้างหนึ่ง
• มีอาการสับสน หรือความผิดปกติของการพูด หรือไม่เข้าใจคำพูด
• มีความผิดปกติเรื่องการทรงตัว การเดิน การควบคุมการเคลื่อนไหว